Ta'ziyeh
Evolucija i razmatranje ta'ziyeh, od svojih početaka u XNUMX. vijeku do danas
Perzijski pozorišni žanr ta'ziyeh, fokusirajući se na masakr trećeg imam Husejna i njegovih sljedbenika u Kerbali od strane trupa halife Jezida u mjesecu Muharram iz 680. godine nove ere, rođen je u drugoj polovini XNUMX. veka, u Iranu iz dinastije Zand. Međutim, premise ove dramske umjetničke forme mogu se vidjeti već u doba Safavida, u šiitskim pobožnim ceremonijama Muharram (dasta) i u predstavama rowze-khwâni (Baštanske igre” na perzijskom) koje su dobile ime po elegiji Rowzatu'l Shuhada” (Vrt mučenika" na arapskom), usredsređen na događaje mučenika iz Kerbale, perzijskog pesnika Kaščefija (1436-1504). The ta'ziyeh u stvari, prema poljskom naučniku Peteru Chelkowskom, preuzeo je kostime, rekvizite i dinamički element sa ceremonija, i iz rowze-khwâni gluma i korištenje scenarija (Chelkowski 1979, str.4)
Bilo bi pogrešno misliti da su samo u doba Safavida postojale vjerske demonstracije ili predstave povezane s žalovanjem za smrćuimam Husayn i njegovi sljedbenici: pomislite samo na slučaj tawwābun („pokajnici“ na arapskom) 681. godine u Iraku, ili na narative koje je recitirao qorrāʾ u XNUMX. veku, za vreme Abasidskog kalifata (http://www.iranicaonline.org/articles/tazia). Međutim, to su bile procesije i rowze-khwâni Safavidskog doba karakterizirati onom posebnom teatralnošću koja je kasnije karakterizirala ta'ziyeh. To potvrđuje i niz opisa nekih putnika evropskog porijekla, među kojima je važno spomenuti Italijana Pietra Della Vallea (1586-1626), poznatog po izvještajima o svojim putovanjima po Aziji. Autorica, naime, podvlači kako se vjernici nisu ograničavali na vršenje djela samoumrtvljenja i pokajanja, kao što je to uvijek bio slučaj u ritualima vezanim za obilježavanje Muharrema: zapravo, često su formirali grupe koje su naoružane štapovima su se borili između sebe imitirajući ratnike Kerbale. To je vrlo očigledno kada Della Valle piše: „Svi muškarci u blizini na sličan način prate ove stvari, s dugim i velikim štapovima u rukama da se bore s onima iz drugih povorki ako se sretnu; i ne samo zbog prvenstva, već i da predstavlja, kako vjerujem, borbu u kojoj je Husein ubijen; i oni su sigurni da će onaj ko od njih pogine u toj nevolji, umirući za Huseina, otići pravo u raj. Zaista kažu više, da su u sve dane Asciura, vrata raja uvijek otvorena, i da svi muhamedanci koji umru tih dana odmah idu obučeni i obučeni. Vidi da li su ludi” (Della Valle 1843, str. 551-552). Drugo jednako važno svjedočanstvo je i svjedočanstvo poznatog holandskog trgovca i putnika Corneliusa le Bruyn-a (1605–1689), koji ove ceremonije opisuje kao stvarne. žive slike, čiji različiti učesnici predstavljaju, oponašajući i koristeći rekvizite, različite događaje koji se odnose na masakr u Kerbali: „[...] Zatim pet drugih deva, na svakoj od kojih je bilo oko sedam ili osmoro djece, gotovo gole (predstavljajući sinove Huseina i njegovi sljedbenici, dovedeni na dvor kalifa Yazida u Damasku kao ratni zarobljenici, ur.) u drvenim kavezima, i dva standarda koja ih slijede. Kasnije se pojavio otvoreni kovčeg u kojem se nalazio leš, a za njim drugi prekriven bijelim i nekoliko pjevača (Le Bruyn 1718, str.218).
Kao što je već spomenuto, za razvoj ta'ziyeh oni su takođe bili fundamentalni rowze-khwâni, koji se i danas postavlja u isto vrijeme kada i predstave vezane za događaje u Kerbali.
One su se, kao i danas, odvijale na sljedeći način: u takiyeh (Ovaj termin danas definiše strukturu odgovornu za održavanje inscenacije a ta'ziyeh), mjesta koja se koriste za kolektivno žaljenje za Husejnom, hvaliocem (māddah) hvali Poslanika i njegove imam zbog svojih kvaliteta, tihim tonom i polako, na način da izazovu reakciju prisutnih. Kasnije je intervenisao vâ'ez ("propovjednik"), koji se bavio vjerskim i filozofskim temama, a potom se sjetio stradanja šiita pogrebnom pjesmom, tzv. mosibat. Na ovaj način se māddah i vâ'ez uzbudio duše vjernika da ih učini predisponiranim za pjevanje događaja iz Kerbale od strane pripovjedača, rowze-khwân. Naime, njihovo pjevanje je bilo brzo i na sav glas, povremeno isprekidano uzdasima i suzama, tako da je kod vjernika izazvalo intenzivno emocionalno stanje. Kasnije se pridružio hor mladih koji se naizmjenično smjenjivao sa muzičkim naracijom rowze-khwuslugu, dok je publika plakala, izrazio je saučešće udarajući se u prsa (sine zani) i bičevao se lancima (zanjeer zani). Vjerski susret je potom završen pogrebnim pjesmama (nowheh), koji bi mogao trajati nekoliko sati (Chelkowski 2010, str. 266).
Kao što je već pomenuto, u drugoj polovini XNUMX. veka, pozorišni žanr poznat kao ta'ziyeh. Jedan od prvih stranih autora koji je detaljnije opisao a ta'ziyeh kakvog danas poznajemo bio je engleski pisac Vilijam Frenklin koji je u svom izveštaju Zapažanje napravljeno na turneji od Bengala do Perzije iz 1786. opisuje prikaz usredsređen na nikad završeni brak između Fatime, kćeriimam Husayn, i njegov rođak Kasem, sin drugog imam Hasana, koji je umro na ravnici Karbala dan nakon vjenčanja (Franklin 1890, str. 249-250). U ovoj eri, ta'ziyeh se smatrala samo popularnom umjetničkom formom, koja nije izazvala interesovanje vladajuće klase i intelektualaca, koji su je zaista često smatrali malo važnim, stav koji su često održavali između XNUMX. i XNUMX. stoljeća. Naprotiv, citiran je u mnogim evropskim izvorima u različito vrijeme. Ovo potcjenjivanje se svakako može uvrstiti među razloge zašto je ostao mali broj originalnih libreta predstava.
Značajan izuzetak od ovog trenda bilo je ono što naučnici smatraju periodom vrhunca uspjeha ovog pozorišnog žanra, naime vladavina vladara dinastije Qajar, Naser al-Din Shaha (1848-1896), period u koja je ova žanrovska drama dostigla veoma visok nivo kvaliteta (Shahidi 1979, str.41) izazivajući pažnju stranih posetilaca, među kojima je važno spomenuti američkog diplomatu Samjuela Benjamina, koji je 1887. godine, gostujući na nekim predstavama u Perziji, definisao ta' ziyeh„jedan od najznačajnijih religioznih događaja našeg veka“ (Benjamin 1887, str. 365). The shah Naser je bio zainteresovan da prikaže zemlju povezanu sa tradicijom, ali koja se u isto vreme činila otvorenom za modernizaciju i evropsku kulturu; najočitiji primjer ove politike je izgradnja Takiyeh Dowlata, pozorišta posvećenog ta'ziyeh Khani, čija struktura uzima svoj primjer, iako vrlo udaljen, iz Royal Albert Halla u Londonu (Peterson 1979, str. 69).
Ovaj pozitivan pristup ta'ziyeh od strane vladajuće klase prekinut je 1925. godine, kada je na tron došao Reza Shah Pahlavi, koji je zabranio njegove nastupe 1933. godine. Razlog zabrane je taj što su ovi sveti scenski prikazi, s obzirom na njihovu popularnost, privukli mnoge ljude, te su stoga bili dobra prilika za političke protivnike režimahah da propagiraju svoje ideje (Avery 1965, str. 290-291). Još jedan relevantan faktor koji je presudno uticao na zabranu bila je želja Reze Shaha Pahlavija da predstavi Iran u inostranstvu kao modernu zemlju okrenutu Zapadu, oslobođenu tradicija koje je smatrao retrogradnim i sirovim. Politiku suprotstavljanja ovoj tradiciji vodio je njegov sin i nasljednik Muhamed Reza Pahlavi: dokaz za to je rušenje Takiyeh Dowlat 1948.: na njenom mjestu izgrađena je državna banka (Malekpour 2004, str. 144). Međutim, Iran je pod Pahlavijevom vladom bio domaćin Međunarodnog umjetničkog festivala u Širazu od 1967. do 1976. godine, festivala koji prikazuje različite vrste pozorišta razvijenih u zemlji i inostranstvu. Među raznim emisijama koje su se izvodile tih godina, na Hurr ta'ziyeh koju su 1967. režirali perzijski režiseri Parviz Sayyed i Khojasteh Kia (Savarese 2012, str. 313). Bio je to prvi put, nakon strogih ograničenja nametnutih '33 ta'ziyeh je ponovo vraćen na scenu pred brojnom publikom, iako uz mnoga ograničenja. U stvari, Muhammad Pahlavijev izbor otvorenosti prema ovoj tradiciji ne treba smatrati žaljenjem, već prije oblik propagande koji je koristan vlastitoj vlasti, oštro kritikovan u inostranstvu i kod kuće zbog nedostatka liberalnosti i žestoke represije protiv neslaganja.
La ta'ziyeh nije uvijek imala naklonost šiitskog svećenstva, ali ako se u nekim periodima protivila, u drugim se religiozni nisu pokazali protiv ove umjetničke forme: hrana Mirza Abu al Qasem Qomi, u svom advokatskom radu “Jame al shetat” iz 1818., na primjer, tvrdi da ako tumačenje lika mora izazvati suze zbog nesrećaahl al kisa (“ograti ljude na arapskom”) {Ova definicija dolazi od a hadis izvještava Muslim ibn Hajjaj (um. 875.) u svojoj zbirci Sahih al Muslim. U njemu se prenosi da je Muhamed dočekao svoju kćer Fatimu, svog zeta Alija i svoja dva sina Hasana i Husejna pod svojim ogrtačem, zatim izgovarajući sljedeće riječi: „Bog samo želi da od vas ukloni Ar-Rijs (“zla djela i grijesi"), ili članovima porodice, i očistite se potpunom katarzom” (Muslim ibn Hajjaj 2007, tom VI, str. 284, br. 6261). Ova epizoda u nekim tekstovima je povezana sa epizodom Mubahalah: Muhamed je - ne slažući se s Isusovom božanskom prirodom koju podržavaju kršćani Nadžrana i s činjenicom da ga ne priznaju kao proroka - predložio da se problem riješi iskušenjem na koje su Kristovi sljedbenici s jedne strane i sebe sa Alijem, Fatimom i unucima Hasanom i Husejnom s druge strane. Obje grupe su se trebale staviti pod ogrtač čekajući božanski odgovor. Ljudi iz Nedžrana, međutim, vidjevši da je Poslanik bio toliko siguran u svoja uvjerenja da čak dovodi u opasnost ljude njemu drage i tako svete, odlučili su izbjeći božanski sud jer su se bojali za svoje živote (al-Mufid 2004, str. 113 - 116; al-Biruni 1879, str. 332).}, sve ovo se mora pozdraviti (Baktash 1979, str. 107; Aghaie 2004, str. 17). Međutim, kao što je već pomenuto, mnoge njegove kolege su ga osporavale, posebno u narednom veku. Ponovo je Mirza Muhammad Ali Mohtaj, u propovijedi 1886. godine, izrazio želju da se kraljevskim dekretom učini nezakonitim praksa postupanja (ibid, str. 18). Međutim, nedostatak pažnje prema ovoj kulturnoj tradiciji ne može se pripisati samo svećenstvu i vladajućoj klasi: sami autori scenarija ovih svetih drama prepisivali su svoje redove na negramatičkom perzijskom, ili su tekstovi svedeni više na jednostavne napomene (Rossi i Bombaci 1961, str XVII). Činjenica da se nije razmišljalo o ideji da se skripte učine čitljivim i razumljivim podržava ideju da obično nije postojala namjera da se objave i sačuvaju. Štaviše, ove zaplete često su glumci čitali na sceni, a oni nepismeni su se čak pretvarali da ih čitaju (Kermani 2016, str. 110). Ovakav odnos prema dramskim pisanim tekstovima doveo je do toga da su oni koji su došli do nas veoma propadali (Rossi i Bombaci 1961, str. XXVIII). Međutim, između XNUMX. i XNUMX. stoljeća različiti strani putnici i naučnici, uglavnom europski, zainteresirali su se za ovu temu i sastavili niz zbirki tekstova. Među njima se ističe Lewis Pelly (Čudesna igra Hasana i Huseina, 1879.) i Aleksandra Čodžka (Theatre persan, 1878). Potonje je posebno važno jer jedino prikuplja originalne tekstove, dok se u slučaju Pellyja navode samo prijevodi usmenih narativa (Rossi i Bombaci 1961, str. XV). Međutim, prvi naučnik koji je shvatio stvarnu važnost ovog oblika predstavljanja za iranistiku bio je italijanski diplomata Enriko Ceruli, koji je tokom svog boravka u Iranu između 1950. i 1954. godine sakupio preko hiljadu rukopisa koji sadrže dramske tekstove, koji su danas dio istoimene zbirke poklonio je Vatikanskoj apostolskoj biblioteci.
Mora se voditi sasvim drugačija rasprava za iranske naučnike koji su, kao što je već pomenuto, počeli da uzimaju u obzir i unapređuju ovu pozorišnu tradiciju tek u prošlom veku: Mostawfi (1992) je napisao jedan od prvih domaćih tekstova u kojima su neke vesti vezane za the ta'ziyeh, kao što je izgradnja Takiyeh Dowlata, iako ova tema u tekstu nije bila toliko relevantna za istoriju dinastije Qajar. Ovaj tekst je bio fundamentalan za iranske naučnike, jer je pružao informacije o ta'ziyeh preuzeto iz izvještaja zapadnih putnika za koje se ranije nije znalo u Iranu (Shahriari 2006, str. 28). Prije njega bio je Mehdi Forough, koji je 1952. godine napisao tekst pod naslovom Komparativna studija Abrahamove žrtve u perzijskim pasionskim predstavama i zapadnim misterioznim dramama, u kojem je analizirao i uporedio dva teksta – jedan koji se odnosi na misteriju hrišćanske muke, a drugi na jedan ta'ziyeh – oba su se bavila temom Abrahamove žrtve Isaka. Bio je to prvi perzijski tekst koji je posebno analizirao ovu temu u akademskom polju (ibid; Chelkowski 1979, str. 263).
Nisu se samo naučnici i pozorišni režiseri bavili ta'ziyeh: čak su i filmski režiseri, posebno Iranci, bili inspirisani ovim pozorišnim žanrom, pokušavajući da održe ovu tradiciju živom ponovnom upotrebom tema i tehnika perzijske svete drame u polju kinematografije. Jedan od njih je poznati režiser Abbas Kiarostami, koji je u intervjuu datom tokom festivala u Kanu 1997. godine podvukao kako je za film Ukus trešnje (sl.3) bio inspirisan odsustvom ponavljajućeg realizma u ta'ziyeh (Shiraz 2011, str. 159).
U filmu je odsustvo realizma, tipična karakteristika iranske sakralne drame, evidentno u nekoliko trenutaka: na primjer, kada se, iznenada, taksidermista iz Muzeja prirodnih nauka u Teheranu, gospodin Bagheri, pojavi u automobilu glavnog junaka - ko ne reaguje ni na koji način - i razgovara sa njim o svojim jedinstvenim zahtevima, pokazujući da je ipak spreman da ih prihvati. Ovo se dešava bez ikakve prezentacije ili logičke veze sa onim što je prethodno prikazano, što je karakteristika koja se ponavlja u iranskim svetim dramama. Međutim, to su posljednji kadrovi filma Okus trešnje one koje čine očiglednijim odsustvo realizma na koji se poziva iranski reditelj: konkretno, mislimo na scenu u kojoj se snimaju reditelji, autori kadrova cijelog filma, koji daju upute glumcima koji tumače ulogu vojnika dok marširaju predgrađem Teherana, kao što se već dogodilo u drugim dijelovima filma, navodeći tako gledatelja da shvati da je ono što je vidio samo obična iluzija.
Odsustvo realizma, koji se ponavlja u delima iranskog reditelja, nije, međutim, jedini aspekt svete drame koji je koristio da bi je ostao i dalje aktuelnom: autor je zapravo želeo da ponovo stvori atmosferu koja se oseća kada svjedočeći o ovoj svetoj drami, da pokaže onima koji nisu šiiti i Iranci emocionalnu uključenost koju vjernici osjećaju kada se suoče s tim. To se vidi iz toga kako je to inscenirao ta'ziyeh, posebno onaj fokusiran na smrt Husayna, u Rimu 2003. godine, u pozorištu u Indiji. Postavka koju je redatelj pripremio za ovu predstavu bila je prilično specifična: uključivala je postavljanje šest velikih ekrana vidljivih rimskoj publici, što je pokazivalo reakcije iranske publike, koja je pak namjeravala prisustvovati predstavi (Vanzan i Chelkowski 2005. , str 25).
La ta'ziyeh, uprkos pojavi tehnologija i umetničkih formi koje se takmiče sa ovim pozorišnim žanrom, tradicija je i dalje živa, ne samo za intelektualce i umetnike: šiitski vernici je i dalje osećaju aktuelnom, što pokazuje i činjenica da je krajem avgusta 2020. Epidemija Covid-19 i dalje se smatrala mnogo opasnijom nego danas, Vlada je dozvolila vjernicima da provode sve vjerske običaje u vezi sa žalovanjem za Husaynom i njegovim sljedbenicima, uključujući ta'ziyeh. (Satoshi, Jamshidi, & Rezaei, 2022, str. 93-94).
Bibliografija i web stranica
Abe Satoshi, Jamshidi Saman i Saeed Rezaei Vjerske debate o pandemiji koronavirusa u Iranu: ispitivanje njihovih diskursa, obrazloženja i implikacija str.77-98 in Časopis za proučavanje religije, prirode i kulture 2022
Aghaie Scot Kamran, Mučenici iz Karbale: Šijski simboli i rituali u modernom Iranu. University of Washington Press, Seattle, 2004
Ayoub Muhammad, "'Āšūrā'”, http://www.iranicaonline.org/articles/asura (konsultirano 28.)
Avery Peter, Moderni Iran, i. F. A. Praeger, Njujork, 1965
Baktash Mayel, Ta'ziyeh i njegova filozofijau Chelkowskom, 1979
Benjamin Samuel Green Wheeler, Perzija i Perzijanci, Ed. J. Murray, London, 1887
al-Biruni. Hronologija starih naroda. Engleska verzija arapskog teksta Athar-ul-Bakiya iz Albirunija. Preveo Eduard Sachau London Pub. za fond za orijentalne prijevode Velike Britanije i Irske WH Allen i co., 1879.
Chelkowski J. Peter, Ta'ziyeh, ritual i drama u Iranu, New York University Press, New York, 1979
Chelkowski J. Peter, Rowze-khwâni, u: Kreyenbroek i Ulrich, 2010
Chelkowski J. Peter i Vanzan Anna Vrijeme van pamćenja: Taʿziyeh, totalna drama, Tom 49, br. 4, Specijalno izdanje o Taʿziyeh (zima, 2005), str. 15-27
Chelkowski J. Peter, "'Ta'zia", http://www.iranicaonline.org/articles/tazia, konsultirano 28.)
Čodžko Aleksandr, (ur.), Lični teatar, izbor predstava ili drama, Ed Leroux Paris, 1878
Della Valle Pietro, Putovanja Pietra della Vallea, hodočasnika: sam opisao u pismima poznatim njegovom učenom prijatelju Mariju Schipanu, podijeljena na tri dijela, naime: Tursku, Perziju i Indiju, sa životom autora, vol. II, G. Gancia, Brighton, 1843,
Franklin Benjamin Zapažanje napravljeno na turneji od Bengala do Perzije 1886
Kermani Navid, Između Kur'ana i islama, trans. Tony Crawford, Malden, Goethe institut, 2016
Kreyenbroek Gerrit Philip i Marzolph Ulrich, Istorija perzijske književnosti, vol. XVIII, IBTauris & Co, Njujork, 2010
Le Brun Corneille, Putovanje Corneile Le Bruna kroz Moskvu, u Perse et aux Indes Orientales, tom I., braća Wetstein, Amsterdam, 1718
Malekpour Jamshid, Islamska drama, Frank Cass Publishers, London, 2004
Muslim ibn al Hajjaj, Sahih al Muslim, preveo Nasiruddin al Khattab, Kanada, Huda Khattab, 2007.
Pelly Lewis, (ur.), Čudesna igra Hasana i Huseina, dva toma, Wm. H. Allen and Co., London, 1879k
Peterson R. Samuel, Ta'ziyeh i srodna umjetnost, u: Chelkowski, 1979
Rossi Ettore i Achille Bombaci, Spisak perzijskih religioznih drama, Vatikanska apostolska biblioteka, Vatikan, 1961
Savarese Nicola, Mučenici i vitezovi, U: “Putovanje u ta'ziyeh” u: “Pozorište i istorija” br. 33, str. 297-319, 2012
Shahriari Khosrow, Rušenje granica i premošćavanje barijera: Iransko kazalište Taziyeh, Univerzitet Novog Južnog Velsa, Novi Južni Vels, 2006
Shiraz-Pilasak Nacim, Šiitski islam u iranskoj kinematografiji: religija i duhovnost u filmu“, IB Tauris, Njujork, 2011
Filmografija
Kiarostami Abbas, Okus trešnje (Ta'm-e gīlās), 1997
Naučni doprinos ljubazno dao dr. Adriano Mamone.
Fakultet književnosti
Odsjek za historiju Antropologija Religije Umjetnost i
zabava
Diplomski kurs iz Etnoantropoloških disciplina
Mudrost. Univerzitet u Rimu